Kunst Met Een Verhaal
Vincent zonder afstand
'Vincent is de enige waarvan je geen 1,5 meter afstand hoeft te nemen. Kom dichterbij om zijn werk te bekijken'. Met deze woorden attendeert het Van Gogh Museum me op de portretexpositie 'In the Picture'
Dichtbij Van Gogh komen en tegelijk op afstand van elkaar houden. Het is even wennen. De sfeer in het museum is anders dan gebruikelijk. Geen lange rijen toeristen voor de garderobe. Geen babylon van talen. Het is relatief rustig en gek genoeg mis ik de geanimeerde drukte. Ik vind het altijd indrukwekkend om te zien dat men uit de hele wereld toestroomt om het werk te bewonderen van Vincent van Gogh, een kunstenaar die tijdens zijn korte leven en moeilijke bestaan de sterren van de hemel geschilderd heeft.
Het museum heeft de nodige corona-maatregelen genomen. Handgel dispensers bij de ingang, in de zalen zijn plakaten en pijlen op de grond voor de afstand en richting. Sommige bezoekers, hun gezicht halfbedekt met mondmaskers, zien er in feite net zo uit als kunstdieven. In de eerste zaal ik zoek ik naarstig naar mijn leesbril want ik zie niet al te scherp. De anders zo krachtige schilderijen van Vincent lijken op mistige Monets. Als ik deze niet kan vinden, blijkt mijn bril al op mijn neus te zitten en door het dragen van mijn mondkapje beslagen te zijn. In de veelheid en variatie van de expositie vallen me twee portretten in het bijzonder op.
Zelfportret met verbonden oor
Samen met Paul Gaugain woont Vincent een tijdje in het Gele Huis in Arles. Het idee is om zo een kunstenaars- commune te vormen. Zijn samenwerking met Gauguin in Arles eindigt dramatisch als Vincent de eerste van een reeks psychische crises krijgt. Na een ruzie met hem snijdt hij zijn linkeroor af. Niet alleen door het conflict met zijn collega, zijn prestatiedrang en de stress van het harde werken komt hij tot deze daad maar ook door zijn teleurstelling over het huwelijk van zijn broer Theo. Hij voelt nu dat de focus niet meer bij hem ligt.
Het schilderij Zelfportret met verbonden oor is geschilderd kort na zijn terugkomst uit het ziekenhuis. Een groot wit verband wijst op zijn staat van zelfmutilatie. Het is mid-winter, vandaar zijn stevige jas en bontmuts. Met zijn groene ogen kijkt hij nadenkend en melancholiek, maar zijn samengetrokken mond straalt wilskracht uit. Op de achtergrond staat hangt een Japanse houtsnede ter inspiratie en op zijn ezel staat een leeg canvas. Dat betekent dat er nieuw werk op komst is: Vincent gaat ondanks alles door.
Kort na dit gebeuren laat hij zich vrijwillig opnemen in een kloosterinrichting Saint-Rémy de Paul waar hij een jaar verblijft. De behandeling bestond uit twee keer per week een koud bad (hydrotherapie). Het is niet duidelijk onder welke noemer de psychische klachten van Vincent precies vallen. Epilepsie was destijds de diagnose. Tegenwoordig denkt men meer aan een bipolaire aandoening vanwege zijn sterk wisselende stemmingen.
Zelfportret na depressie
Op de bovenverdieping van de tentoonstelling van de expositie heerst een rust. Er is niemand behalve een vrouwelijke suppoost. Mijn oog valt op een onbekend zelfportret van Vincent. Het is qua stijl en expressie zo anders dan zijn andere werk dat ik er een foto van wil nemen. "Dat is niet toegestaan mijnheer" hoor ik. De suppoost staat plotseling achter me. Na deze terechtwijzing raken we aan de praat over dit schilderij. “We hebben het te leen van het Nationaal Museum uit Oslo. Het is onlangs na onderzoek vastgesteld dat het om een echte Van Gogh gaat. Het enige portret waarvan bekend is dat Vincent het maakte tijdens een psychose. Het is geschilderd aan het eind van een zware psychotische periode. Hij voelt zich nog in de war, maar wel in staat om te schilderen. Vindt U ook niet dat hij er depressief uit ziet?” Ik zie dat Van Gogh zichzelf afgebeeld heeft met licht gebogen hoofd in zijn kraag gedoken. Een zijdelingse, schuwe blik kijkt uit het canvas. En de gele, groene, bruine tinten van de huid wekken geen gezonde indruk. Waarschijnlijk maakt hij het portret om te kunnen berusten in zijn situatie en zichzelf te accepteren. Wat hij in de spiegel ziet, is niet iemand die hij niet wil zijn, maar wel is. In die zin zou je het als een therapeutisch werk kunnen beschouwen.
Rust en troost
Tijdens zijn verblijf in de inrichting heeft Vincent een viertal psychoses doorgemaakt. Tussen zijn aanvallen door geniet hij van de rust daar, en dagelijks ritme van het leven doet hem goed. Hij krijgt goed te eten en is niet meer aan de drank. En er zijn ook geen mensen uit de buurt meer die hem plagen als ‘Le Fou Roux’ (rode gek). Er komt meer structuur in zijn leven. Zo kan hij herstellen, en bovendien mag hij schilderen. Zijn broer Theo heeft een extra kamer voor hem geregeld dat hij als atelier mag gebruiken. De periode van een jaar is een productieve tijd voor zijn kunst. Hij werkt eerst binnen de muren en later - vaak onder begeleiding- buiten het instituut. Hij ziet kans om gemiddeld één tekening of schilderij per dag te maken. Op een gegeven moment staan er wel tien schilderijen van cypressen te drogen op de binnenplaats. Het in de open lucht schilderen van de natuur biedt hem troost, hoop en vreugde. Er is een mooie binnentuin waar hij zich artistiek kan uitleven. Mijn favoriet is Klaprozen met Vlinders een intiem, poëtisch schilderij op een klein stuk grof linnen. Ook de directe omgeving van de inrichting inspireert hem met onderwerpen als korenvelden, een steengroeve en een olijfboomgaard. Hij schildert graag bomen, daarin ziet en voelt hij expressie en bezieling.
Als ik het museum verlaat voel ik me geïnspireerd door de persoon Vincent. Iemand die zowel een dromer als een doorzetter was en zowel een schoonheidsminnaar als een harde werker. In een van zijn brieven schrijft hij:
“Wat zou het leven zijn als we niet de moed hadden om iets te proberen? Ik weet niets met zekerheid maar de aanblik van de sterren doet me dromen. Als je echt van de natuur houdt dan vind je overal schoonheid.”
blog : Edgar, Ervaringswijzer
Literatuur:
Martin Bailey / Starry Night : Van Gogh at the Asylum, 2018
Nienke Bakker e.a. / On the verge of Insanity. Van Gogh and his Illness, 2016
Credits afbeeldingen: The Courtauld Gallery, Nasjonalmuseet Oslo, Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting)
Kunstenaar Wendela de Beaufort heeft sindskort een tekengroep ‘Huidtekenen’ bij SCIP opgezet. Benieuwd naar de achtergrond hiervan spreek ik haar over de telefoon vlak voor haar trip naar Parijs.
Overal in de stad fiets je nu langs posters van het Van Gogh Museum met de kop 'Painting as a Last Resort'. Wat zou dat zijn? Het blijkt te gaan om Matthew Wong (1984 - 2019) een Canadese kunstenaar die kampte met mentale problemen en kunst als zijn laatste toevluchtsoord zag. In zijn korte leven schilderde hij een indrukwekkend oeuvre bij elkaar.
Bruce Springsteen is na jaren weer op tournee met zijn E Street Band, waarbij hij ook Nederland aandeed. Hij staat bekend als een onvermoeibare rocker, die met zijn muziek positieve energie in de stadions pompt. Maar de popster toont ook zijn kwetsbaarheden en heeft zelf periodes van depressie doorgemaakt.
Als tekenaar Peter Vos, zich overspannen voelt, trekt hij zich een tijdlang terug in de natuur. Door het maken van een Vogeldagboek vindt hij structuur en komt hij weer uit het dal. Natuurtekenen als therapie.
Museum voor Modern Realisme MORE belicht een serie tekeningen die Jan van Herwijnen ruim een eeuw geleden gemaakt heeft. 'Tekenen uit Mededogen' is de titel. Het gaat om portretten van zijn hand van mensen uit een psychiatrische inrichting. Het project heeft tot het eigen herstel van de kunstenaar geleid en destijds bijgedragen aan de emancipatie van de psychiatrie.
We keken er op jarenlang op uit, maar er viel niets te zien: de binnenplaats van het SCIP-pand aan de Keizersgracht. De leegte is nu opgevuld met een grote wandschildering. Vooral op zonnige dagen zie je hoe mooi de heldere kleuren zijn. Een gesprek aan de keukentafel met de makers Rudy Bosman en Sue Armstrong over het ontstaansproces van dit kunstwerk.
Sara Houtkooper heeft momenteel een expositie van haar werk rond het thema ‘Identiteit’ op de locatie Keizersgracht 252 van SCIP. Tijdens het ophangen van haar werken in de Tuinkamer kwamen we op het idee om op een later moment uitgebreider over de achtergrond van haar kunst te praten.
Jannemiek Tukker verscheurde haar eigen schilderijen tijdens een psychose. Door de scheuren weer te herstellen werkt ze ook aan eigen haar herstel. Haar werk is te zien bij Galerie Beeldend Gesproken in Amsterdam.
Op een herfstdag spreken we op het SCIP-kantoor met de Amsterdamse kunstenares Judith Ockeloen over haar leven en werk. "Pas op mijn 57ste ben ik naar de kunstacademie gegaan: de Wackers Academie. Daarvoor heb ik altijd veel bij buurthuizen getekend met name modeltekenen. De leraar zei altijd: “Ik hoef jou geen les te geven” terwijl ik wist dat ik nog een hoop te leren had."
'Vincent is de enige waarvan je geen 1,5 meter afstand hoeft te nemen. Kom dichterbij om zijn werk te bekijken'. Met deze woorden attendeert het Van Gogh Museum me op de portretexpositie 'In the Picture'
Acht jaar lang reed Deborah Alma met haar vintage ambulance naar festivals, conferenties, scholen en bibliotheken in Engeland. In dit voertuig schreef zij gedichten voor, met de bedoeling de stemming van mensen gunstig te beïnvloeden.
In zijn boek "Liefde in Tijden van Duisternis' beschrijft Ralph Mulder zijn langdurige gevecht met zijn ziekte. Daarin kreeg hij onvoorwaardelijke steun van zijn vrouw. 'Door haar kreeg ik weer lichtjes in mijn ogen'
Bart Berkhout (63) over zijn deelname aan het Inloop- en Coachingatelier van Cultuurhuis Wherelant in Purmerend.
Het lukte Ingrid jarenlang om goed te functioneren in de zorg. Tot zij op middelbare leeftijd plotseling een burn-out kreeg. Pas nu komt zij toe aan zorg voor zichzelf.
Een interview met Silvia Koning. Over het spiegelen van onrecht, het spiegelen van ideeën, van de ander en van jezelf
Mathisse Arendsen lijdt aan een Dissociatieve IdentiteitsStoornis (DIS) als gevolg van een traumatische jeugd. Het schilderen is voor hem een enorme steun:"Zonder kunst zou ik waarschijnlijk draaideurpatiënt geweest zijn".
We zijn op bezoek bij Max Carper (27) in zijn huis in Assendelft. We willen hem interviewen over zijn schilderkunst, maar hij komt met een object. Het lijkt op een hoofd van een T-Rex.
Gil is succesvol als danser en wint de internationale danswedstrijd Juste Debout. Na zijn psychose heeft dit succes echter weinig waarde voor hem. Die vindt hij uiteindelijk in het geven van danstherapie aan anderen.
We ontmoeten Rik Oskam op een herfstdag in het SCIP pand aan de Keizersgracht. Hij heeft een map met met werk meegenomen en we praten over het ontstaansproces van zijn kunst.
We ontvangen kunstenaar Gert op de zolderkamer van Ervaringswijzer en praten over zijn werk. Hij heeft zowel foto's als originelen bij zich.

De vriendschappelijke maar soms uitdagende relatie tussen de Gwen en Carlijn vormt de basis voor hun muziek en teksten. Deze 'Rappende Meiden' combineren lichtvoetige klanken met indringende woorden.