Van regels naar contact
KLESSEBESSE ZORGT VOOR CULTUUROMSLAG BINNEN WOONGROEPEN
Klessebesse was aanvankelijk een programma om cliënten in beweging te brengen aan de hand van hun dromen en wensen. Ondertussen is het uitgegroeid tot een aanpak die zorgt voor een cultuuromslag binnen woongroepen.
‘Ik wil die chemische fabriek weer in beweging brengen. Wat zijn je wensen, wat zijn je dromen, wat zou je doen als ik je een toverstokje zou geven? ‘Aan het woord is ervaringsdeskundige Eric Bolhoven (53) samen met zijn collega Jan Buitenkamp (46). Eric bedacht in 2011 het programma Klessebesse, gespreksgroepen binnen woonvormen van RIBW-K/AM. ‘Ik zag zoveel mensen om me heen met dromen, die daar verder niks mee deden. Dat verwonderde mij.
Je verhaal vertellen
Ik gebruik die dromen en wensen als aanleiding om te praten over toekomst, successen, wat er dat moment speelt, relaties, familie, angsten en problemen. Waarom maak je je dromen niet waar? Het kan zijn omdat er angst is. Daar kun je het dan over hebben. De bijeenkomsten zijn informeel; we maken gewoon een praatje. Ik ben op zoek naar de glinstering in de ogen en daar maak ik de mensen bewust van. En ik schrijf dat allemaal op. Zodat ze het letterlijk kunnen teruglezen. Als mensen het gevoel hebben dat er naar hen geluisterd is, dan komt er wat los.
En wij doen gewoon mee. Ik vertel hoe mijn dag ooit bestond uit het gangetje tussen bank en bed. Ik was burn-out geraakt, omdat ik teveel deed wat anderen wilden. Dat begon al met het kiezen van de studie en het beroep dat mijn ouders wensten. Ik deed alles precies volgens de regels. In samenspraak met mijn trajectbegeleider wilde ik een keer te laat komen. Dat gaf grote angsten bij mij. Ik heb veel gehad aan die oefeningen. Wat ik miste is was dat ik mijn verhaal kon vertellen.
Kijken met een leeg hoofd
Nu vertel ik mijn verhaal aan de bewoners. Dan komen zij ook los. Ze gaan vertellen en dan horen ze van elkaar dingen die ze nog niet wisten. Bijvoorbeeld de wens om op vakantie te gaan, een relatie te hebben of ervaringsdeskundige te worden. Dat versterkt de groep. Dan gaan we ook in op wensen binnen de woongroep zelf. Zo was er een jongedame van 71 die zelfstandig wilde douchen. Het gaat niet zozeer om de wens, maar om het contact. Dat een begeleider hoort hoe het is om in je blootje te staan bij een vreemde. Al komt een wens niet precies uit, dan heb je tenminste een gesprek. Misschien moet er een aparte stoel komen, of gaat het erom dat de begeleider zich omdraait.‘
Jan: ‘Zo doorbreek je de hospitalisering of juist de verwaarlozing. Want die twee dingen zie je als er niet meer wordt geluisterd. Op papier en volgens de regels klopt het dan, maar er is geen echt contact. Dan blijven de dromen en wensen opgesloten in begeleidingsplannen.’ Eric: ’Het verschilt per woonvorm. Uiteindelijk is het maatwerk. Ik kom daarom altijd met een leeg hoofd. Ik let op kleine signalen; zitten begeleiders apart of tussen de bewoners.
Van gesprekstechniek naar praatje
Want veel is onbewust. Begeleiders beweren dat ze goed luisteren, maar dan benaderen ze bewoners met “dat vind jij toch ook?” Of een barbecue gaat niet door, omdat er geen verlengsnoer is. Men vraagt dan niet aan een bewoner om die te kopen.’ Jan: ‘Er zijn bewoners die na tien jaar nog niet eens zelf een bak koffie zetten. En als ze iets willen zijn ze afhankelijk van spreekuren. Wij brengen het gesprek tussen bewoners en begeleiders weer op gang. Bijvoorbeeld door ze met elkaar te laten speeddaten. Toen bleek dat begeleiders moeite hadden om iets over zichzelf te vertellen. Terwijl ze wel van alles vragen aan bewoners. Begeleiders leren ‘luisteren-samenvatten-doorvragen’, maar bewoners hebben ook behoefte aan een gewoon gesprek. ‘
Levendigheid terugbrengen
Eric: ‘Wat we willen is dat bewoners en begeleiders minder in rolpatronen zitten. Dat bewoners het weer zelf durven doen en begeleiders durven loslaten. Een begeleider zei eens tegen me: “Ik neem niet de verantwoordelijkheid dat ze het zelf doen.” Het lijkt heel zorgvuldig als er allerlei regels zijn, maar het kan ook op afstand duiden. In contact heb regels minder nodig. Bij een Dag Activiteiten Centrum (DAC) voor mensen met een beperking was de hele muur volgeplakt met regels. Ik heb die allemaal weg laten halen en ra ra: het liep gewoon. Die inkapseling in procedures haalt de levendigheid uit de begeleiders en bewoners. En we gaan nog wel eens terug om te kijken of de veranderingen van Klessebesse zijn doorgezet. Het mooiste was toen een begeleider zei: “Ik word helemaal gek van ze, nu komen ze constant met vragen.”
Eric B